آیا پول‌های پارک‌شده به بورس باز می‌گردد؟

این روزها به دنبال انتظارات تورمی ایجادشده در فضای اقتصادی کشور، شاهد توقف رکوردشکنی بازار سهام در فضای منفی هستیم؛ امری که می‌تواند نویدبخش بازگشت مجدد نقدینگی به بورس باشد. اما سؤال اصلی این است که نوسان مثبت بورس تداوم خواهد داشت؟ خروج اخیر پول از بازار سرمایه به چه دلیل بوده و حال نقدینگی مجدد مسیر این بازار را در پیش خواهد گرفت؟
حال ناخوش بورس و فضای رکودی حاکم بر بازار سهام در حالی با کوچ نقدینگی پارک‌شده از این بازار به دیگر بازارهای موازی سرمایه‌گذاری، تشدید شده و بی‌شباهت به بیمار در حال اغما نبود که در روزهای اخیر، بهبود نسبی شرایط را شاهد هستیم. البته همچنان راهی طولانی برای بازگشت به دوران طلایی این بازار باقی است، اما چرخش شرایط به گونه‌ای است که به نظر می‌رسد امیدی به بازگشت بازار به مدار مثبت در میان سرمایه‌گذاران ایجاد شده است.
بررسی دقیق رفتار بازار سهام در این روزها نشان از آن دارد که به ‌دنبال ناامیدی بازارها از احیای برجام، جهش قابل‌توجه نرخ دلار و بازگشت بورس به مسیر صعودی شکل گرفته است. به ‌نظر می‌رسد سرمایه‌گذاران و معامله‌گران بورسی که تا مدت‌ها قبل برای سپردن سرمایه‌های خود به بازار سهام مردد بودند، حالا به آینده این بازار امیدوار شده‌اند و شاید این مرتبه بازدهی ازدست‌رفته بازار سهام جبران شود و نقدینگی مجدد به بورس بازگردد. البته ناگفته نماند بررسی‌ها نشان از آن دارد که بازار سرمایه همچنان از منظر کسب بازدهی از دیگر بازارهای موازی سرمایه‌گذاری عقب مانده است. به‌ طوری که بازدهی بورس (از ابتدای سال جاری تا ۲۴ خردادماه) به بیش از ۱۵ درصد رسیده، این در حالی است که بازارهای رقیب حتی تا ۳۰ درصد بازدهی نیز نصیب سهامداران کرده‌اند. در همین راستا شاهد کوچ نقدینگی از بازار سهام به دیگر بازارهای سرمایه‌گذاری موازی نیز بوده‌ایم. بر این اساس در مدت یادشده نقدینگی پارک‌شده توسط سهامداران خرد نیز مسیر خروج از بورس را در پیش گرفت. به طوری که از ۵۳ روز کاری، تنها ۱۹ روز سهامداران حقیقی خریدار بودند و در مابقی روزها به فروش سهام خود اقدام کردند. در نهایت نیز خالص فروش این گروه از سهامداران به حدود ۷ هزار میلیارد تومان رسید. البته همان‌گونه که عنوان شد چند روزی است که شاهد بهبود نسبی فضای بازار هستیم؛ به طوری که نه‌تنها روند منفی حرکتی شاخص کل بورس که پس از ورود موقت به محدوده ۶/۱ میلیون واحدی رخ داده بود، سرانجام متوقف شد و رشد نماگر اصلی بورس تا محدوده یک میلیون و ۶۰۰ هزار واحد صورت گرفت، بلکه در معاملات روز دوشنبه ۲۳ خردادماه، بیشترین رشد روزانه شاخص کل بورس در شش ماه اخیر رقم خورد و دماسنج اصلی تالار شیشه‌ای، رشد بیش از ۵/۲ درصدی را تجربه کرد.

کم‌واکنشی یا بی‌واکنشی؛
مسئله این است
نگاهی دقیق‌تر به معاملات روزه ای گذشته و بررسی وضعیت بازار سهام از ابتدای سال جاری تاکنون نشان از آن دارد که با چشم‌پوشی از دادوستدهای چند روز اخیر، بازار سهام در وضعیت چندان مناسبی قرار نداشته است. به طوری که در بیشتر روزهای معاملاتی شاهد فروش سهم از سوی سهامداران خرد بوده‌ایم. آمارها نشان از آن دارد که ۶۴ درصد از معاملات صورت‌گرفته توسط حقیقی‌ها از ابتدای سال جاری تاکنون، در سمت عرضه سهام بوده و خروج نقدینگی از پرتفوی این گروه از سهامداران صورت گرفته است. تا جایی که تضعیف بنیه حقیقی‌ها و خروج بخشی از سرمایه آن‌ها از این بازار حاکی از آن است که بازار سهام توان خود را برای صعود قدرتمند از دست داده بود. این‌طور که به ‌نظر می‌رسد افزای ش ریسک‌های سیاسی در کنار هیجانات منفی سهامداران در دادوستدهای روزانه کار را به‌ جایی رسانده که شاهد خروج هرچه بیشتر پول حقیقی از بازار سرمایه به ‌سوی بازارهای موازی بودیم.
اما شاید در همین بازه سه‌ماهه نخست سال، اتفاقات بسیار زیاد و تأثیرگذار بر اقتصاد کشور، چه در ابعاد داخلی و چه در سیاست خارجی و بازارهای جهانی رخ داده که می‌توانست بازار سرمایه را نیز تحت‌تأثیر قرار دهد و به فضای متعادل‌تری سوق دهد، اما متأسفانه بورس به تمامی موارد بی‌واکنشی نشان داد و چندان به مدار مثبت بازنگشت. البته در این میان باید توجه داشت که برخی معامله‌گران بورسی نیز با توجه به اتفاقات تلخ مرداد ۹۹ دیگر حاضر نیستند به هر قیمتی در این بازار بمانند. این ذهنیت منفی بارها سرمایه‌گذاران را به سمت درهای خروج هدایت کرده است.
به عبارت دقیق‌تر تهدیدهای متعددی بر بازار سرمایه تحمیل شده که بی‌اعتمادی در سرمایه‌گذاران را تشدید کرده است؛ مذاکرات هسته‌ای تقریباً به بن‌بست رسیده، بنابراین ریسک سیاسی را در کشور بالا برده است. در این زمینه متأسفانه اظهارات دیپلمات‌ها و سیاست‌گذاران امیدوارکننده نیست که این مهم می‌تواند وضعیت مذاکرات برجامی را پیچیده‌تر کند. این ریسک سیستماتیک در کلیت بازار حاکم است. در صنایع مختلف نیز تصمیمات غیرکارشناسی زیادی به چشم می‌خورد که عدم‌ حمایت از صنایع را به‌وضوح نشان می‌دهد؛ وضع عوارض صادراتی در برهه‌ای از زمان و حذف آن پس از دو ماه، برنامه برای عرضه خودرو در بورس کالا و منتفی شدن آن در دقیقه آخر، زمزمه‌های پیرامون افزایش نرخ بهره و نگرانی از قطع برق صنایع در فصل تابستان ازجمله موارد مهمی است که روند صعودی بورس را با چالش همراه کرده است.
دیگر موضوع مهم و تأثیرگذار بر روند بازار را می‌توان از ناحیه صدور قطعنامه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی علیه ایران ارزیابی کرد؛ این قطعنامه چهارشنبه شب ۱۸ خردادماه به تصویب رسید ‌و پیش از تصویب آن نیز تا حدودی بازار سهام به این اجماع جهانی واکنش نشان داده بود. ریزش قیمت سهام و خروج سرمایه از بخش مولد را می‌توان واکنش‌ اولیه سهامداران بازار سرمایه در پی افزایش ریسک‌های سیستماتیک برشمرد. ایجاد محدودیت در فعالیت دوربین‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اقدام متقابل ایران در واکنش به قطعنامه صادره بود. به ‌نظر می‌رسد بروز چنین اتفاقاتی از سوی آژانس تا حدودی دستیابی به برجام را میان تهران و آژانس کم‌رنگ کرده است.
در سمت دیگر نیز نظر به وضعیت و شرایط بازارهای جهانی قرار داد؛ به نظر می‌رسد وضعیت نامناسب بازارهای جهانی که نشئت‌گرفته از سیاست‌های اخیر فدرال‌رزرو آمریکا و شرایط اقتصادی در جهان است، عامل مهمی در جهت خروج سرمایه از بخش مولد اقتصاد به‌خصوص بازار سرمایه باشد. از سوی دیگر فعالان اقتصادی بر این باورند که تهدید صنایع غذایی و انرژی به واسطه جنگ میان روسیه و اوکراین همانند سایه‌ سنگین بازارهای مالی را احاطه کرده است، بنابراین در چنین شرایطی سرمایه‌گذاری در بورس و بازار سهام می‌تواند امنیت سرمایه را با چالش همراه کند. این در حالی است که طی روزهای اخیر و به دنبال شرایط تورمی ایجادشده، ورق برگشت و بازار سهام با رشد همراه شد.
استقبال بورس از تورم سه‌رقمی
بازار سهام به‌ طور تاریخی هم‌بستگی بالایی با نرخ تورم و متعاقباً تغییرات قیمت ارز دارد. هرچند در مدت اخیر و در پی رشد نرخ دلار، بازار سهام به این مؤلفه اساسی کم‌واکنش بود، اما به نظر می‌رسد به دنبال تغییرات قیمتی رخ‌داده در برخی از کالاهای اساسی، این روزها تنور انتظارات از بازار سهام نیز داغ شده و بورسی‌ها نیز انتظار دارند همانند تجربیات پیشین که بر هم‌گرایی همیشگی رشد قیمت سهام با تورم صحه می‌گذارد، امسال نیز در صورت شدت گرفتن انتظارات تورمی شاهد ورود نقدینگی و سرمایه‌ها به بورس برای در امان ماندن از گزند تورم باشیم. بر این اساس آینده‌ بازار سهام این‌بار البته نه از کانال رشد واقعی بلکه احتمالاً با رشد تورمی دیگری می‌تواند منافع سرمایه‌گذاران این بازار را تأمین کند.
البته باید تأکید داشت که نرخ دلار یکی از مهم‌ترین متغیرهای منعکس‌کننده شرایط اقتصادی و سیاسی کشور است و حالا با عبور از سقف تاریخی خود توانسته سیگنال تقویت انتظارات تورمی را به صاحبان سرمایه ارسال کند. بر این اساس جهش نرخ دلار به کانال ۳۳ هزار تومانی در بازار غیررسمی را شاید بتوان اصلی‌ترین دلیل رشد اخیر دانست؛ عاملی که حالا توانسته دلار نیمایی را وادار به واکنش کرده و سکه بورسی را نیز در سقفی جدید راهی صف خرید کند و در نهایت زمزمه‌هایی از تورم سه‌رقمی ایجاد کند.
از این‌رو هم‌زمان با رشد قیمت ارز، سهامداران حقیقی نیز روی خوش به بازار نشان داده و دست از ماشه فروش برداشتند. به اعتقاد کارشناسان با افزایش انتظارات تورمی، نقدینگی کوچ‌کرده از بورس و پارک‌شده در بانک‌ها، صندوق‌های با درآمد ث ابت و حتی بازارهایی که ممکن است به دلیل فضای امنیتی سرمایه‌گذاران را بترسانند، بار دیگر به بازار سهام بازخواهد گشت.

خاطرات شیرین گذش ته تکرار می‌شود؟
همان‌گونه که عن وان شد سؤال اکثر سرمایه‌گذاران در برهه کنونی این است که آیا حالا که انتظارات تورمی اوج گرفته، رشدهای قابل‌توجه سال ۹۹ و بازدهی‌های شیرین این سال‌ها تکرار می‌شود؟
در جواب باید گفت که پاسخ ‌دادن به این سؤال هنوز زود است و نمی‌توان رشد اخیر را ملاکی مطمئن برای روند آتی بازار در نظر گرفت. اما باید به این نکته توجه داشت که آنچه مسلم است، رشدهای نجومی بورس در اواخر سال ۹۸ و نیمه نخست ۹۹، تنها به دلیل رشد انتظارات تورمی نبوده است که حال برای انتظار تورم سه‌رقمی، بازار سهام نیز با صعود خیره‌کننده همراه شود. در واقع رشدهای مزبور بر پایه حوادث چندگانه‌ای ازجمله شیوع کرونا، تشدید فشار تحریم‌ها و محدود شدن درآمدهای ارزی و قرار گرفتن ایران در لیست‌سیاه FATF از یک‌سو و از سوی دیگر در بازار داخل نیز سوء‌مدیریت در کنترل نرخ بهره بین‌بانکی، شکل گرفت تا مجموع عوامل مزبور، زمینه‌ساز هجوم سرمایه‌های سرگردان به تالار شیشه‌ای و پارک پول در بورس شود. به این ترتیب هرچند در حال حاضر نیز موارد متعددی به وضعیت نامساعد اقتصاد کشور دامن زده، اما بازار سهام تاکنون به آن‌ها واکنش چندانی نشان نداده و تنها انتظارات تورمی را مدنظر قرار داده است. بالطبع برای اطلاع از روند آتی بازار و شیرین شدن مجدد کام سهامداران بورسی، باید کمی صبر کرد.

• هدیه لطفی -روزنامه‌نگار